Çocuk kardiyolojisi, anne karnında yer alan bebeğin kalbinden başlayarak 18 yaşındaki çocuklara kadar olan şahısların kalp hastalıklarının teşhis ve tedavisi ile ilgilenen bilim kısmıdır. Hücrelerin farklılaşarak gelişmesi ile özel biçimini alan kalbin gelişimi, döllenmeyi izleyen iki ay içinde tamamlanır.

Bu müddetten evvel tübüler biçimde olan kalp, 60 gün içinde 4 kapaklı ve 4 boşluklu bir organ hâlini alır ve insan hayatı boyunca çalışmaya devam eder. Kimi durumlarda şimdi anne karnında yer alan bebeğin kalbinde gelişimine bağlı olarak bozukluklar, başka bir deyişle anomaliler bulunur. Bu durum doğum ile görülen tüm hastalıkların yaklaşık %10 ile %30’unu oluşturur.

Canlı doğan her 1000 bebeğin yaklaşık 9’unda doğumsal kalp hastalığı görülür. Bu anomalilerin kimileri klinik açıdan kıymetli olmayıp resen güzelleşme gösterecek nitelikte olsa da kimileri lakin ameliyatla tedavi edilebilmektedir. Erken teşhis ve teşhisin epeyce kıymetli olduğu kalp rahatsızlıkları, genetik ve çevresel faktörlerden kaynaklandığı öne sürülse de birçoklarının nedeni şimdi tam olarak bilinmemektedir.

Doğumsal Kalp Rahatsızlıkları Nelerdir?

Konjenital kalp hastalıkları, başka bir deyişle doğuştan gelen kalp hastalıklarının büyük bir çoğunluğu, doğumdan sonraki bir yıl içinde görülse de bir kısmı anne karnındaki bebeğin denetimi sırasında yapılan fetal ekokardiyografi ile de fark edilebilir.

Kalp rahatsızlıkları genellikle 1 yaşına kadar yapılan rutin muayene sırasında çocuk tabibi tarafından fark edilir ve tabibin, aileyi çocuk kardiyoloğuna yönlendirmesi sonucu teşhis netleşir. Bunun sebebi çoğunlukla bulguların aileyi rahatsız edecek seviyede olmamasıdır. Lakin kimi durumlarda doğumsal kalp rahatsızlıkları aşağıdaki belirtileri gösterebilir:

• Morarma
• Sık nefes alıp verme
• Sıkıntılı solunum
• Sıkça görülen solunum yolu enfeksiyonu
• Kalpte üfürüm duyulması
• Çarpıntı
• Çabuk yorulma
• Baş dönmesi
• Bayılma
• Göğüs ağrısı
• Yüksek tansiyon
• Kilo alamama
• Gelişme bozukluğu

Çocuk kardiyoloğu tarafından fark edilen kalp kulakçıkları ve karıncıklar ortasında bulunan küçük deliklerden kaynaklanan birtakım meseleler resen iyileşse de hasta çocuk kardiyoloğu tarafından kesinlikle takip edilmelidir.

Doğumsal kalp rahatsızlıkları neden olur?

Genetik Faktörler: Yenidoğan bebeklerde görülen kalp hastalıklarının yaklaşık %9’u kromozom bozukluklarına bağlıdır. Örneğin Down sendromlu hastaların %40’ında doğumsal kalp anomalisi görülür. Mikrodelesyon olarak tanımlanan ve kabaca kromozomlarda oluşan kırık ve kopmalar olarak tanımlanabilecek bu hasarlanma kalp hastalıklarından sorumlu tutulur.

Metabolik Hastalıklar: Anne adayında bulunan diyabet üzere metabolik hastalıklar, yenidoğanlarda görülen tüm kalp rahatsızlıklarının %1 ile %2’sine sebep olmaktadır. Şeker hastalığına sahip annelerin bebeklerinde kalp hastalığı bulunma riski %2 ile %6 ortasındadır.

Teratojenik Etkenler: Anne adayının gebelik esnasında sigara, alkol, uyuşturucu, X ışınlarına ve kimyasallara maruz kalması ve kimi ilaçları kullanması doğumsal kalp rahatsızlıklarına sebep olabilir.

Üfürüm nedir?

Üfürüm doktorun kalbi steteskop ile dinlerken fark ettiği, kalbin olağan sesi ortasında var olan ve üflemeyi andıran seslerden kaynaklanan bir rahatsızlıktır. Temiz ve patolojik üfürüm olmak üzere iki tipi vardır. Pak üfürümde duyulan ses hafif şiddettedir. Bunun sebebi çocuklarda göğüs duvarının yetişkinlere nazaran daha ince olmasıdır.

Çocuk büyüdükçe bu duvar kalınlaşır ve üfürüm sesi yok olur. Patolojik üfürüm ise kalpte bulunan delikler, damar açıklıkları, kalp damarlarında olan darlık üzere yapısal bozukluklardan kaynaklanır. Kalpte yer alan üfürümün tipi, uzman doktor tarafından kolaylıkla fark edilir. Tereddütlü durumların aydınlatılması ismine, EKO olarak bilinen ekokardiyografi ile inceleme yapılabilir.

İnfektif endokardit nedir?

Kalp kapaklarının, damarlarının ya da iç zarının tutulumu, iltihaplanması olarak tanımlanan hastalık, kalp hastalığı olmayan çocuklarda çok az olarak görülür. Olağan şahısların ağzında bulunan ve onları etkilemeyen bakteri, kimi durumlarda mantar ve öbür mikroorganizmaların kalp hastalığı olan bireylerde kana karışması ve çoğalması ile gelişen ateş, üfürüm, nefes darlığı ile belirti gösteren enfeksiyondur. Kalp rahatsızlığı olan çocuklarda ağız hijyenine bilhassa ehemmiyet verilmesinin sebebi budur.

Çocuk kalp hastalıklarında tanısal yöntemler

Uygun tedavinin verilebilmesi için hakikat teşhisin konması değerlidir. Çocuk kalp hastalıklarında öncelikle aileden hikayenin dinlenmesi, fizik muayene ve doktorun gerekli gördüğü durumlarda muayene bulguları göz önünde bulundurularak birtakım testler uygulanır.

• Kalp kateterizasyonu ve anjiyografisi: Hastanın kalbinin doğru ve sağlıklı bir şekilde pompalama yapıp yapmadığının kontrolü amacıyla uygulanan kalp kateterizasyonu ve anjiyografisi, kalbin farklı bölgelerinde oluşan basıncın ölçümlenmesi, takılan kateter ile kontrast madde verilerek kalbin anatomik şeklinde bulunan olası problemlerin gözlenmesi, kalbin boyutunu ve konumunu anlamak için yapılan bir tetkiktir. Böylece kalpte yer alan sorunun kaynağı ile ilgili olarak detaylı bilgi elde edilir.
• Kalp elektrokardiyografisi: Vücudun farklı bölgelerine, cilt üzerine yapıştırılan elektrotlar sayesinde kalbin elektriksel aktivitesinin grafik olarak görülebildiği EKG, kalbin sağlıklı çalışıp çalışmadığı hakkında hekime bilgi sağlar. Ağrısız, acısız, hızlı bir şekilde kalp hakkında ritim ve iletim bozukluklarının yanı sıra kalp duvarlarının kalınlaşması gibi pek çok durumu kolayca gösterdiği için çocuk kardiyologları tarafından sıklıkla tanı için kullanılır.
• Holter EKG: Hastanın göğüs duvarı üzerine yapıştırılan elektrotların bağlı olduğu küçük bir kayıt cihazı, 24 saat boyunca hastanın günlük faaliyetleri sırasında, belirli aralıklarla ölçümleme yapar. Bu sayede ritim bozukluğu, bayılma, ani gelişen hâlsizlik ve nefes darlığı gibi şikayetler esnasında kalbin durumu gözlenir. Kaydedilen veriler çocuk kardiyoloğu tarafından değerlendirilerek raporlanır.
• Telekardiyografi: Kalp değerlendirmesinin temel kısmını oluşturan kalp grafisi, kalbin boyutu, görünümü ve bazı boşluklarda olan genişlemeleri görüntülemek için kullanılır.
• Ekokardiyografi : Kısaca EKO olarak bilinen ekokardiyografi ile kalp kapakları, kalp boşluklarının boyutları, kalp duvar hareketleri, kalp içi basınç ve kalbin tek bir kasılma sırasında attığı kan miktarının belirlenmesi için kullanılır. Ultrason ile elde edilen görüntü ile pek çok kalp rahatsızlığının tanısı konabilir.
• Renkli Doppler Ekokardiyografi: Kalp ultrasonografisi olarak da bilinen ekokardiyografi, ultrasonik ses dalgaları ile kalbin renkli olarak 2 ya da 3 boyutlu olarak görüntülenmesidir. Yapısal kalp bozuklukları, kalbe ait kasların durumu, kalpteki kanın akım hızının ölçümü ve kalpte yer alan boşluklarda bulunan basıncın ölçümünde kullanılır. Kişinin göğsüne konan transduser adlı cihaz ile görüntüler kolayca elde edilir. Ayrıca anne karnındaki bebeğin kalp sağlığı hakkında bilgi edinmek için de kullanılır.
• Elektrofizyoloji: Diğer tetkikler ile açıklanamayan bayılma, çarpıntı gibi şikayetlerin olan hastaların yanı sıra ciddi ritim bozukluklarında kullanılır. Kasık ve boyun bölgesinde yer alan damarların içine ince kılıflar yerleştirilir ve bu kılıflar yardımıyla kalbe elektrod kateterler ulaştırılır. Direkt olarak kalp içinden alınan elektrik sinyalleri aracılığıyla uyarı iletiminin sağlıklı olup olmadığı değerlendirilir.
• Efor Testi: Doğumsal kalp hastalığının varlığı, kalbin kapasitesinin ölçümü, aktiviteye bağlı olarak gelişen semptomların varlığı ve kalbin stres altındaki durumunu gözlemlemek amacıyla yapılan testtir. Test sırasında göğüs bölgesindeki deri üzerine yapıştırılan elektrotlar yardımıyla eş zamanlı olarak uygulanan EKG ile nabız ve tansiyon gibi pek çok veri elde edilir.

Spor Yapan Çocukların Değerlendirilmesi

Ağır aktivite altında kalbin üzerine çok fazla yük biner. Ağır spor ve sportif antrenmanlar sırasına oluşabilen rahatsızlıkların yanı sıra kalp krizi üzere hayati tehlikeye yol açabilecek durumlar açısından kıymetlendirilmesi çocuk kardiyoloğu tarafından yapılır.

Çoğunlukla doğumsal kalp hastalıkları, kalp kası hastalığı ve ritim bozukluğu üzere nedenlerden dolayı gerçekleşen bu durumun önüne geçmek için, tertipli spor yapan çocukların, yılda bir sefer çocuk kardiyoloğu tarafından denetim edilmesi önerilir.